Tim Krul – doelman van het Nederlands elftal – scheurde afgelopen week zijn voorste kruisband. De volgende dag twitterde hij ‘er kapot van te zijn’ en ‘dat zijn grootste vrees was uitgekomen’. Krul heeft zijn boeman ontmoet. Andere sporters huiveren al bij de gedachte. Maar wat is er nu aan de hand bij deze blessure? Waarom duurt het herstel zo lang? En valt er iets aan te voorkómen? In deze blog de schijnwerpers op de voorste-kruisband scheur.
De voorste kruisband, waar vind je ‘m?
Om te beginnen: de kruisbanden zijn met z’n tweeën. Een voorste en een achterste, in elke knie. Je kunt ze niet van buitenaf voelen, want ze zitten midden in je knie. De bandjes – nog geen 10 cm lang – verbinden je bovenbeen met je onderbeen. Ze lopen diagonaal door je knie en kruisen elkaar in het centrum van je knie. Vandaar de naam. Net als de meeste bandjes in je lichaam verlenen ook de kruisbanden stevigheid aan het gewricht. De kruisbanden voorkomen een overmatige voorwaartse en achterwaartse schuifbeweging in je knie. Ze helpen ook bij het voorkomen van overmatige draaiing in de knie. Daarnaast zorgen de banden voor de sturing van de buig- en strekbeweging in de knie. Geen onbelangrijke banden dus. Als de ze scheuren, verzuimen ze hun taak en raakt de knie instabiel(er).
Hoe kan een kruisband afscheuren?
Binnen de sport is de voorste kruisband (VKB) vaker de klos dan de achterste. Van alle VKB-rupturen is 70% gebaseerd op een non-contact traumamechanisme. Met non-contact wordt bedoeld dat de krachten die zorgden voor de VKB-ruptuur afkomstig waren van de beweging van de persoon zelf en er geen contact was met een andere persoon of met een object. Meestal gebeurt het scheuren in een draaibeweging van de knie. Draaibewegingen komen vaak voor bij sport. Normaliter is dat geen probleem; de draaikrachten op het gewricht worden opgevangen door de spieren. Maar soms – bij een misstap, plotselinge verdraaiing of onhandige actie – kan het zijn dat de spieren net een fractie te laat reageren. En dan gaat het mis. Zo ook doelman Krul. Hij werd net even uit evenwicht gebracht voordat hij landde. Onderzoekers hebben aangetoond dat de tijd die verstrijkt tussen initieel grondcontact en het ruptureren van de VKB slechts 17-70 milliseconden bedraagt.
Hoe vaak gaat het mis en bij wie?
Laten we niet te negatief zijn. Wekelijks zijn er duizenden sporters actief waarbij het 10.000x vaker goed gaat dan fout. Helaas loopt circa 3% van de amateursporters jaarlijks een VKB-scheur op. Professionele sporters lopen meer risico: tot zo’n 15% kans per jaar. Het vóórkomen van VKB-rupturen is het hoogst bij jonge mensen (15-40 jaar) die een sport met draaibewegingen beoefenen zoals basketbal, voetbal, handbal en skiën. Vrouwen hebben een 2-8 keer grotere kans op een VKB-ruptuur dan mannen bij het beoefenen van dezelfde sport.
Kun je een kruisband blessure voorkomen?
Een ongeluk zit soms in een klein hoekje en tegen domme pech kan je je niet wapenen. Toch blijkt uit onderzoek dat er specifieke risico’s bestaan voor sporters waarbij de bewegingspatronen niet optimaal verlopen. Zogenaamde dynamische knievalgus bij de landing na een sprong (knie gaat naar binnen bij de landing) is een riscofactor en ook een verkleinde buighoek bij het opvangen van landingskrachten is kansverhogend. Een trainer met een oplettend oog kan hiervoor waarschuwen en preventief kracht- en coördinatieoefeningen geven. Als je erg twijfelt over je risicoprofiel en geen idee hebt waar je op moet letten om risico’s te verminderen: onze deur staat open om advies in te winnen. (Ssst! Nog niet doorvertellen: we gaan een gratis uurtje starten waarbij je – geheel vrijblijvend – advies mag inwinnen.)
Als je een gescheurde kruisband hebt, wat dan?
Een gescheurde band groeit niet meer aan. Als een kruisband weg is, dan mist de knie hoe dan ook een stukje stabiliteit. Soms kunnen de andere delen van de knie (menisci, buitenbanden en spieren) een deel van de verloren stabiliteit opvangen. De spieren zijn trainbaar, waardoor ze de functie van de kruisband deels kunnen overnemen. Als je weinig uitdagende activiteiten van je knie vraagt, dan kun je doorgaans prima functioneren zonder voorste kruisband. Echter, als je een sport of beroep hebt waarin regelmatig draaibewegingen moeten worden uitgevoerd en/of als je telkens terugkerende kniepijn of verzwikkingen blijft houden, dan moet overwogen worden om operatief een nieuwe kruisband in de knie te zetten. Als er – naast schade aan de kruisband – ook aan andere stabiliserende delen van de knie (menisci, andere banden, “unhappy triad”) schade is, wordt vrijwel altijd gekozen voor operatief ingrijpen.
Als je voor de keuze staat: wel of niet opereren?
Doorgaans vindt een VKB-reconstructie niet binnen 5 weken na het trauma plaats, omdat de knie eerst moet bijkomen na het traumamoment. Er is zodoende tijd om te overwegen of je wel of niet geopereerd wilt worden. Het is raadzaam om samen met een orthopeed en een ervaren fysiotherapeut te bepalen wat de beste keuze is voor jou. Die beslissing kan voor iedereen anders uitvallen. Doorgaans wordt jonge mensen, die hun sport (met draaibewegingen) weer willen oppakken, geadviseerd om te kiezen voor een operatie. Bij elke beslissing hoort echter een overweging vooraf te gaan, waarbij rekening wordt houden met de specifieke mogelijkheden en wensen van de cliënt. Binnen onze praktijk maken we de overweging altijd samen met de cliënt (en indien nodig met de ouders), de orthopeed en de therapeut.In Nederland werden in 2012 naar schatting 8000-9000 VKB-reconstructies uitgevoerd.
Wat doet men bij opereren?
Het doel van de operatie is het plaatsen van een nieuwe kruisband. Dat gaat meestal van lichaamseigen materiaal, soms van donormateriaal. De twee meest gebruikte operatietechnieken zijn 1) een stuk hamstringpees (dubbelgevouwen) inzetten of 2) een stukje uit de voorste kniepees van de knieschijf te gebruiken voor de nieuwe band. De nieuwe band wordt via boortunnels in de knie geplaatst op de plek waar de oorspronkelijke voorste kruisband heeft gezeten. Op YouTube zijn genoeg filmpjes te vinden die letterlijk een goed beeld geven van een dergelijke operatie. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zowel de zogeheten hamstringmethode als de kniepeesmethode leiden tot goede functionele resultaten, herstel van de stabiliteit en lage kans op complicaties. Recent heb ik bij dokter Van der Aa in het Zaans Medisch Centrum een reconstructie bijgewoond. Uit ervaring kan ik je vertellen dat een dergelijke operatie heel secuur wordt uitgevoerd.
Hoe verloopt het revalidatieproces?
De operatie is een belangrijke stap in je herstel, maar de revalidatie daarna is minstens zo belangrijk. Een kruisbandrevalidatie vergt doorzettingsvermogen, want je bent er minimaal 6 tot 9 maanden mee bezig voordat je weer 100% kan sporten. Het herstel na de operatie verloopt in 3 fases. In de eerste fase staat centraal dat de wond goed geneest, de beweeglijkheid van de knie herstelt en het normaal looppatroon zonder krukken wordt opgebouwd. Daarnaast is spiercontrole belangrijk. De tweede fase staat in het teken van verdere krachtopbouw via intensieve training. Pas als het herstel op circa 80% is, vangt de derde fase aan waarin terugkeer naar de sport het doel is.
Waarom duurt het herstel zo lang?
Het duurt 6-9 maanden vanwege drie redenen. 1) de band moet vastgroeien. De nieuw ingezette kruisband moet eerst goed vastgroeien voordat voluit getraind kan worden. 2) er moeten weer nieuwe bloedvaatjes naar de kruisband toegroeien, zodat de nieuwe band sterk blijft. Dat kost tijd. In de tussentijd mag nog geen volledige trekkracht op de band komen. 3) de samenwerking tussen spier en zenuwen moet herstelt. De oorspronkelijke kruisband bestaat voor circa 2,5% bestaat uit zenuwtjes die informatie geven aan de spieren over de kniepositie. Met die informatie weten de spieren wanneer ze moeten aanspannen. Met een ruptuur raken ook de zenuwtjes beschadigd en is de informatievoorziening naar de spier verstoord. Het vervangen van de kruisband leidt niet tot herstel van die zenuwen. Herstel van de informatievoorziening naar de spieren moet via training weer ontwikkeld worden. Dit vergt tijd en veel oefening.
Wat nu met Tim Krul?
Nu begrijp je dat een kruisbandreconstructie voor professionele sporters een hele ingrijpende blessure is. Tegen de tijd dat de sporter weer 100% fit is, kan zijn/haar carrière een hele andere wending hebben gekregen. Wellicht heeft een vervanger zijn/haar plaats ingenomen en kan de speler in kwestie fluiten naar zijn basispositie. Hopelijk komt Krul weer aan de bak. Maar voorlopig niet keepen dus. En geen EK in 2016. Maar dat geldt helaas voor ons allemaal…
Zoek je zelf een fysiotherapeut?
Niet elke fysiotherapeut is goed onderlegd in kruisbandrevalidaties. Een beetje vooronderzoek naar je therapeut kan dus geen kwaad. Doe navraag naar de ervaring met kruisbandrevalidaties, de sportspecifieke kennis en hoeveel tijd je therapeut voor jouw herstel heeft. Individuele aandacht (2-3 keer per week) een is absolute pré. Daarnaast moet je je prettig voelen bij je therapeut. Naast het fysieke herstel blijkt namelijk de psychologische respons op de VKB-ruptuur en de revalidatie na de ruptuur (o.a. angst voor recidief) van invloed te zijn op de mate waarin iemand sportactiviteiten hervat. Een fysiotherapeut moet dus ook optreden als coach.
Tekst door:
Peter Middeljans, fysiotherapeut bij Wilskracht, oktober 2015
Geraadpleegde bronnen:
Engelen-van Melick N, Hullegie W, Brooijmans F, et al. KNGF Evidence Statement Revalidatie na voorste-kruisband reconstructie. KNGF 2014. www.fysionet-evidencebased.nl
Wilskracht voor Zaanstad en omstreken.
Onze klanten komen uit: Wormerveer, Krommenie, Zaandijk, Koog aan de Zaan, Wormer, West-Knollendam, Oost-Knollendam, Jisp, Westzaan, Zaandam, Purmerend, Amsterdam.